Προέρχεται από την αρχ.ελλην.λέξη παις (=παιδί) <παιδεύω(=ανατρέφω τα παιδιά, σε διάκριση από το εκτρέφω) < παιδεία (=η ανατροφή του παιδιού).
Ο ελληνικός όρος παιδεία έχει έννοια πλατύτερη της εκπαίδευσης, σαν καταστάλαγμα όλης της κοινωνικής διαδικασίας της αγωγής, αυτό που προκύπτει σαν διαμορφωμένη και σε δυναμική λειτουργία κοινωνική προσωπικότητα. Είναι ο πλούτος των ιδεών, οι συναισθηματικοί δεσμοί κι οι βιοθεωρητικές αντιλήψεις που οδηγούν τους ανθρώπους στη συνεχή ανασυγκρότηση της εμπειρίας τους και την αξιολόγηση της σημασίας της, με συνέπεια τη δυναμική και ιδιαίτερη μορφοποίησή τους.[i] Η αστική παιδαγωγική αντίληψη σταματάει στο σημείο αυτό, δηλαδή μιλάει αόριστα για δραστηριοποίηση του ατόμου, έχοντας για ιδανικό της την ατομικότητα. Η σοσιαλιστική παιδαγωγική αντίληψη προχωράει και αναδεικνύει την παιδεία ωςστάση ζωής, δύναμη επικοινωνίας και συμβίωσης, βάσει των κοσμοθεωρητικών απόψεων που δεν αφορούν στενά και μόνο το άτομο, αλλά την κοινωνική υπόσταση και ευθύνη του ανθρώπου.[ii]
Η παιδεία δεν έχει στατικό χαρακτήρα, ακολουθεί και επιδρά με τη σειρά της στη διαμορφούμενη ζωή της κοινωνίας. Κι απ’ αυτήν την άποψη σχετίζεται με την ελληνική λέξη πολιτισμός, που δηλώνει το σύνολο των υλικών και πνευματικών κατακτήσεων της κοινωνίας. Ο τελευταίος όρος γεννήθηκε από τον κοινωνικό καταμερισμό της πολιτιστικής ανάπτυξης στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όπου η αντιδιαστολή πόλης και αγρού έχει οπωσδήποτε μέσα της την έννοια της αξιολογικής διάκρισης υπεροχής του αστικού κέντρου απέναντι στους αγρότες. Κάτι που μένει με την έννοια του χωριάτη (=ακαλλιέργητος, απολίτιστος) και στην εποχή μας. Και συναφής είναι αλλά όχι ταυτόσημη η λατινογενής έννοια κουλτούρα, στα ελληνικά πνευματική καλλιέργεια, που νοηματικά κινείται ανάμεσα στη διαδικασία (καλλιεργώ) και το αποτέλεσμα (καλλιέργεια). [iii]
