Ο Νίκος Ξυλούρης γεννήθηκε στα Ανώγεια του Ρεθύμνου (7/7/1936) σε οικογένεια με μουσική παράδοση και πολλούς λυράρηδες. Μικρός ήταν βοσκός. Παιδί ακόμη πάνω στα βουνά, άρχισε να παίζει λύρα και να τραγουδά. Την πρώτη του μάλιστα λύρα την έφτιαξε μόνος, με τα χέρια του.
Η καριέρα του αρχίζει από τα 15 του χρόνια. Μαζί με άλλους γύριζε τα χωριά της Κρήτης, στους γάμους και στα πανηγύρια, στις ολονύχτιες γιορτές.
Πολύ γρήγορα και χάρη στην εντελώς ξεχωριστή ερμηνεία του, ο Νίκος Ξυλούρης αγαπήθηκε πολύ από τους συμπατριώτες του και ιδιαίτερα από τη νεολαία. Είχε γίνει ο πιο διάσημος λυράρης του νησιού. Σιγά σιγά άρχισε να γράφει δικά του τραγούδια με στόχο να κάνει την κρητική μουσική ευρύτερα γνωστή. Έτσι έμεινε γνωστός και σαν συνθέτης. Από τα πιο γνωστά τραγούδια του εκείνης της εποχής: «Ανυφαντού». «Καυγάδες με το γιασεμί», «Η τζαναμπέτισσα», «μηνάς μου πως θα μ’ αρνηθείς», «Τον αντρειωμένο μην τον κλαις».
Ο Ν. Ξυλούρης το 1969 έρχεται στην Αθήνα. Για δύο χρόνια έπαιζε σε διάφορα κρητικά κέντρα και περισσότερο στο «κρητικό κονάκι». Αρχισε σιγά σιγά να γίνεται γνωστός στους καλλιτεχνικούς κύκλους. Η καθοριστικότερη όμως στιγμή της καριέρας του ήταν όταν ο Γ. Μαρκόπουλος του ζήτησε να ερμηνεύσει τον πρώτο κύκλο τραγουδιών του, το «Χρονικό». Ακολουθεί η ερμηνεία των «Ριζίτικων» που γνώρισαν στο κοινό όλης της Ελλάδας τα δυναμικά παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης. Ακολουθεί η «Ιθαγένεια» του Μαρκόπουλου, που καθιερώνει τον Ξυλούρη σαν έναν από τους καλύτερους τραγουδιστές της εποχής. Το 1973 ερμηνεύει το έργο του συνθέτη «Θητεία».
Στη συνέχεια συνεργάζεται με τον Σταύρο Ξαρχάκο στο «Διόνυσε, καλοκαίρι μας», με τον Χριστόδουλο Χάλαρη «Ακολουθία» και με τον Χρήστο Λεοντή στο «Καπνισμένο τσουκάλι». Το 1976 συνεργάζεται με τον Ηλία Ανδριόπουλο στο έργο του «Κύκλος Σεφέρη». Το 1977 κυκλοφορεί το δικό του έργο με τίτλο τα «Ερωτικά».
Στα τέλη του 1977 ο Ξυλούρης συνεργάζεται πάλι με τον Γιάννη Μαρκόπουλο και ερμηνεύει το έργο του «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» που βασίστηκε πάνω στο ομώνυμο ποιητικό αριστούργημα του Σολωμού. Τον Ιούνιο του 1978 παρουσιάζει σε μουσική Λίνου Κόκοτου και ποίηση Δημ. Χριστοδούλου τα «Αντιπολεμικά». Ένα έργο γεμάτο ανθρωπιά, που καταφέρνει να ανανεώσει και να θεμελιώσει και πάλι το λυρισμό και την υψηλή ποιότητα στο τραγούδι – στόχο.
Στους πρώτους μήνες του 1979 δημιουργεί – έχοντας ο ίδιος την ευθύνη της παραγωγής – έναν εντελώς προσωπικό δίσκο, τα «Ξυλουρέικα». Μια συλλογή εμπνευσμένη από την κρητική μουσική παράδοση, που κλείνει μέσα της όλο το πάθος του για το κρητικό τραγούδι.
Το 1973 παίρνει για πρώτη φορά μέρος στο θέατρο με τον Κώστα Καζάκο και την Τζένη Καρέζη στο «Μεγάλο μας Τσίρκο μας» του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Αργότερα βγαίνει και ο ομώνυμος δίσκος.
Στις αρχές του 1976 ο Ξυλούρης τιμήθηκε με το βραβείο «Σαρλ Κρος» για την ερμηνεία του στα «Ριζίτικα». Βραβείο που απονέμεται κάθε χρόνο από την Ακαδημία «Σαρλ Κρος» στην αξιολογότερη ερμηνεία στον τομέα της Διεθνούς Λαϊκής Μουσικής.
Ο περήφανος και ανυπόταχτος χαρακτήρας του τον οδηγεί να τραγουδήσει πρώτος στη δικτατορία το 1969, στις 2 τα μεσάνυχτα, στη μπουάτ «Λήδρα» το αντιστασιακό κρητικό τραγούδι «Πότε θα κάνει ξαστεριά, με αποτέλεσμα να «κοπεί» από τα μέσα ενημέρωσης. Ο Νοέμβρης του 1973 τον βρίσκει κοντά στους αγωνιστές του Πολυτεχνείου, όπου τραγουδάει μαζί τους αντιδικτατορικά τραγούδια.
Με τη μεταπολίτευση, το φθινόπωρο του 1974 συμμετέχει στη μεγάλη συναυλία στο γήπεδο του «Παναθηναϊκού» όπου εντυπωσιάζει με τη φωνή του.
«Είναι η καλύτερη φωνή που διαθέτουμε» είχε πει κάποτε ο Μαρκόπουλος. Ο Νίκος Ξυλούρης διέθετε ένα σπάνιο μουσικό ένστικτο που του επέτρεπε, χωρίς υπερβολή να προσαρμόζεται σε οποιαδήποτε ερμηνευτική απαίτηση. Είχε ειπωθεί πως η φωνή του, γνήσια ελληνική, αντανακλούσε σε μουσική παράδοση 500 χρόνων. Η ερμηνεία του έκφραζε με απλότητα όλο το μεγαλείο, την περηφάνια και το ρομαντισμό της ελληνικής ψυχής.
Λίγες μέρες πριν προσβληθεί από την ανίατη ασθένεια ο Νίκος Ξυλούρης ηχογράφησε σε μουσική του νέου συνθέτη Λουκά Θάνου, σε ποίηση Κ. Βάρναλη και Κ. Καρυωτάκη, το έργο του το «Σάλπισμα».
Ο Νίκος Ξυλούρης πέθανε στις 8 Φεβρουαρίου 1980. Μετά το θάνατό του, ύστερα από τετράχρονη καθυστέρηση, κυκλοφόρησε το «Σάλπισμα» H «Μπαλάντα του κυρ Μένιου» θα ξεχωρίσει με το δυνατό και προφητικό της μήνυμα. Το τραγούδι που ακούγεται στην απεργιακή περιφρούρηση, στη διαδήλωση, στο δρόμο όπου ο λαός υπερασπίζεται τα δικαιώματα και τις κατακτήσεις του. Πάντα με τη φωνή του Νίκου Ξυλούρη.
ΠΗΓΗ: ΑΤΕΧΝΩΣ
